O Krsnoj slavi – GLAS REGIJE.057

Već uveliko smo u periodu proslava Krsnih Slava i porodičnih svetaca i vreme je da se podsetimo ili naučimo osnovne činjenice o ovom najznačajnijem prazniku svake srpske porodice i zašto samo Srbi (i niko drugi) imaju takav običaj.

1) SRBI SE RAZLIKUJU OD SVIH DRUGIH SLOVENSKIH I PRAVOSLAVNIH NARODA PO OVOM JEDINSTVENOM OBIČAJU PORODIČNE SLAVE KOJI POSTOJI SAMO KOD SRBA

Često se kaže: „Gde je Srbin, tu je i Slava“. I to je zaista tako. Ovaj običaj je toliko utemeljen u našem narodu da je postao nešto po čemu se prepoznajemo i razlikujemo od ostalih Pravoslavaca i Hrišćana.

Drugi pravoslavni narodi (poput nama susednih Grka, Rumuna, Bugara, pa i Rusa, Gruzina itd.) nemaju porodične Krsne Slave kao Srbi. Oni slave Imendane tj. svece po kojima nose lična imena i taj praznik proslavljaju svečano poput rođendana u moderno vreme. Ništa slično porodičnoj Krsnoj Slavi ne postoji kod njih.

Svako ko slavi Slavu je Srbin, ma gde živeo i ma kako se izjašnjavao na popisima.

Slava je, recimo u Šopluku, Severnoj Makedoniji itd. često i jedini način da se raspoznaju većinske srpske od manjinskih bugarskih porodica na tom prostoru. Teroristička i nekanonska Bugarska egzarhija koja je delovala na prostoru današnje Severne Makedonije 1870-1912, pokušavajući da od Starosrba stvori nekakve nad-Bugare i super-Bugare zvane „Makedonci“, je svim silama pokušavala da ukine i zabrani tamošnjem stanovništvu proslavu porodične Krsne Slave, samo zato što je to srpski običaj, jer Bugari ne slave Slave, već Imendan.

Običaj Krsne Slave se sreće u tragovima i kod rimokatolika u Boki Kotorskoj, Konavlima, zapadnoj Hercegovini, Dalmaciji itd, ali i kod Albanaca rimokatolika u severnoj Albaniji, nekih muslimana u Bosni i Hercegovini i Raškoj, Polimlju, kao i kod naših Goranaca i Janjevaca. Po mišljenju etnologa u pitanju su ostaci pravoslavnih Srba koji su promenili veru u nekom istorijskom trenutku.

Običaj srpske Krsne Slave je bio toliko jak, da su ga prihvatili i na primer naši Vlasi i Cincari, koji su sa nama Srbima gradili i sebe ugrađivali u modernu Srbiju.

2) KRSNA SLAVA NIJE PAGANSKI PRAZNIK I NEMA POREKLO U SLOVENSKOM PAGANSTVU, OSIM NEKIH ELEMENATA

Krsna Slava je nastala u periodu od 7. do 8. veka, kada su srpske porodice i rodovi primali Hrišćanstvo. Na dan kada su se vaši preci krstili u hrišćansku veru, to je postala vaša Krsna Slava koja je vekovima prelazila sa oca na sina da bi stigla do vas danas.

U trenutku kada je neka porodica ili pleme postala hrišćanska, krstivši se u hrišćansku veru, tada je ustanovljena Krsna Slava kao uspomena na dan primanja Hrišćanstva i sveca na čiji dan su se naši preci krstili i uzeli tog sveca kao porodičnog zaštitnika.

I tu dolazimo do zabluda koje šire razni pseudoistoričari i moderni zanesenjaci slovenskog neopaganstva.

Krsna Slava nije ostatak slovenskog paganizma, a to se vidi iz proste činjenice da samo Srbi od Sovena slave Slavu. Nikakav ostatak paganskog proslavljanja Slave (porodičnog zaštitnika) nećete pronaći ni kod Rusa, ni kod Poljaka, niti kod Čeha ili Slovaka, Slovenaca itd. Da je Slava paganskog slovenskog porekla, ostali bi makar delovi tog običaja i kod drugih slovenskih naroda.

Za razliku od drugih predhrišćanskih sačuvanih slovenskih običaja (poput koledara ili dodola na primer) koji su sačuvani i kod Rusa i kod Bugara itd, nijedan element naše Krsne Slave ne postoji kod drugih slovenskih naroda. Slava ili elementi Slave ne postoje ni kod nama najbližih Lužičkih (Belih) Srba, niti je bilo šta slično Slavi ikada zapisano u njihovoj istoriji.

I to nam sve govori da je Slava isključivo srpski i hrišćanski praznik, sa prvoklasnim hrišćanskim elementima (sveća, hleb, vino, žito, ikona itd.) i da je blagoslovom Crkve ovaj i ovakav običaj postao tako snažno utemeljen među Srbima i obeležje Srba po kom se razlikuju od drugih naroda.

Ono što najverovatnije potiče iz predhrišćanskog perioda jeste element poštovanja predaka u Krsnoj Slavi tj. onih koji su pre nas slavili istog porodičnog sveca-zaštitnika.

3) SRBI SU NA JEDNISTVEN NAČIN U MIRU SRCEM I DUŠOM PRIMILI HRIŠĆANSTVO PORODICA PO PORODICA I PLEME PO PLEME, A NE KAO OSTALI EVROPSKI I SLOVENSKI NARODI

Hrišćanstvo je prisutno u srpskim zemljama još od najranijih, apostolskih dana. Ono se širilo u prvi mah po urbanim sredinama poput Sremske Mitrovice, Beograda, Kostolca, Niša i primorskim gradovima poput Soluna, Salone, Splita, Raguze, Zadra da bi se kasnije proširila po unutrašnjosti Balkana. U blizini tih primorskih gradova naši preci dolaze u prvi dodir sa Hrišćanstvom i polako počinju da ga primaju.

Iz izvora znamo da je Romejsko carstvo svesrdno podržavalo širenje svoje vere među Srbima i ne postoji APSOLUTNO NIJEDAN DOKAZ da je bilo primene nasilja u procesu primanja Hrišćanstva kod Srba. Za razliku od nekih zapadnih naroda, Srbima se Hrišćanstvo nije nametalo putem vladarske prinude, već se organski širilo među narodom porodica po porodica.

Ono što je važno napomenuti, u vreme još dok je Hrišćanska Crkva bila jedna i nerazdeljena (pre 1054. godine), Srbima naseljenim na Balkan najpre su hrišćansku veru propovedali misionari koje im je slao Rim.

Smatra se da je proces primanja hrišćanstva kod Srba otpočeo u 7. veku još za vreme cara Iraklija (610-641).

Iako su se naši preci naseljavali u romejskim provincijama i podpadali pod političku vlast Carigrada, u crkvenom smislu taj prostor je pripadao rimskoj crkvi. Razlog je u tome što je u to vreme granica rimske crkvene vlasti išla na Balkanu od Soluna na sever preko Velbužda (današnjeg Ćustendila) i Sofije prema Vidinu na Dunavu.

Mi smo bili nastanjeni u najvećoj meri, na rimskom crkvenom području tada još nepodeljene Hrišćanske Crkve. Da je to tako vidimo i po crkvenoj terminologiji koja do dan danas živi među Srbima, a potiče iz latinskog jezika poput „COMpater“ iz kog potiče naš „KUM“ ili „altare“ tj. naš „oltar“ ili „oleum“ „ulje“.

Najnovija istraživanja pokazuju da je najveći broj Srba primio hrišćanstvo već u 7. veku, a ne kao što se ranije pretpostavljalo da se to dogodilo do 9. veka.

Takođe se iz istorijskih izvora da primetiti da se jedan manji deo našeg naroda neko vreme držao vere svojih starih, iz otpora prema tome što je novu veru pomagala državna vlast iz Carigrada, u strahu da bi primajući veru od Romeja još više potpali pod romejsku vlast. Naročiti otpor vidljiv je u srpskoj neretljanskoj oblasti Paganiji, koja je zbog toga i ponela takvo ime ali je već od 9. veka i Paganija bila uveliko hrišćanska.

Rad Carigrada na širenju nove vere u unutrašnjosti Balkana veoma se pospešuje polovinom 9. veka, kada se naslednik srpskog kneza Vlastimira—Mutimir Vlastimirović (851-891) pokorio romejskom caru Vasiliju I Makedoncu (867-886). Tada je zapravo uveliko gotov proces primanja Hrišćanstva uzeo zamaj, a naročiti uspeh je zabaležen upravo u Paganiji među Neretljanima koji su se prethodno jedini tome opirali.

Za razliku od svih ostalih slovenskih naroda, koji su Hrišćanstvo primali trenutkom krštenja njihovog kneza odnosno monarha, proces primanja Hrišćanstva kod Srba tekao je u najvećoj meri postepeno pleme po pleme, porodica po porodica i čovek po čovek. Dan na koji je neka porodica ili pleme krštenjem prešlo na Hrišćanstvo počinje da se obeležava kao Krsna Slava, dok svetac koji se na taj dan obeležavao, postaje porodični zaštitnik. Tako je nastala današnja porodična Krsna Slava.

4) SRBI SU PRVI OD SLOVENSKIH NARODA PRIMILI HRIŠĆANSTVO UTEMELJIVŠI KRSNU SLAVU

Svi izvori i pogotovo arheologija potvrđuju da su Srbi pre svih Slovena primili Hrišćanstvo. Imamo najstarija svedočanstva od svih Slovena koji govore o tome da su Srbi primili Hrišćanstvo.

Višeslavova krstionica, Strojimirov pečat, arheološka nalazišta Bilimišće, Dabravine, Mali Mošunj, Ras, uz obilje pisanih izvora koji pominju Srbe Hrišćane još u 7. veku itd. samo pokazuju da su Srbi bili Hrišćani još dva veka pre misije Svetih Ćirila i Metodija.

Moravska (Češka) prima Hrišćanstvo tek u 9. veku, sa moravskim knezom Rastislavom i Svetim Ćirilom i Metodijem. Bugari takođe postaju Hrišćani u 9. veku kada se bugarski knez Boris I Mihailo krstio 864. godine. Poljska postaje Hrišćanska tek sredinom 10. veka pod knezom Mješkom. Hrišćanstvo se u Rusiji tek pojavljuje sa prvom pravoslavnom kijevskom kneginjom Olgom sredinom 10. veka, dok se svi Rusi krste 988. godine pod Velikim knezom Vladimirom Rjurikovičem.

5) UTICAJ PROMENA CRKVENIH JURISDIKCIJA I NADLEŽNOSTI IZMEĐU CARIGRADA I RIMA NA SRPSKO HRIŠĆANSTVO

Iako u prvom periodu hrišćanski misionari Srbima stižu iz Rima, Srbi zapravo postaju Hrišćani najviše zahvaljujući uticaju Carigrada i to prvenstveno iz razloga pomeranja crkvenih granica sa istoka prema zapadu.

Naime, kada je romejski car Lav III Isavrijanac (717-741) otpočeo krvavi građanski rat i borbu protiv poštovanja ikona, samim tim ušao je u sukob i sa rimskim papom, koji je po tom pitanju čvrsto stajao na pravoslavnim pozicijama.

Upravo zbog toga je car Lav 732. godine prebacio one krajeve Balkana koji su dotle bili u sklopu zapadne Crkve u crkvenu nadležnost carigradskog patrijarha. Papi je ostavio samo Istru i Dalmaciju sa splitskom arhiepiskopijom.

Time je ogromna većina naših predaka za sva kasnija vremena došla pod presudni uticaj Carigrada i u veri i u kulturi uopšte. Manji njihov deo, nastanjen na zemljištu splitske arhiepiskopije, ostao je pod verskim i kulturnim uticajem rimske crkve i zapada uopšte. Danas su oni, kao što vidimo, postali Hrvati.

6) SLAVA JE NAJVAŽNIJA NEPREKINUTA TRADICIJA KOJU NAŠ NAROD ČUVA PO SVAKU CENU JOŠ OD 7. VEKA DO DANAS

Slavljenje Krsne Slave je ostala najvažnija neprekinuta tradicija kod Srba još od vremena pokrštavanja u 7. veku do danas. Mnogo je štošta promenjeno u narodnom životu i običajima, ali se Slava sačuvala kao najveća svetinja našeg naroda.

Srbin je slavio i slavi Slavu u najslavnijim danima svoje istorije, ali isto tako i u toku najtežeg ropstva pod Turcima.

Srbin Slavu slavi i u vreme i nevreme—u ratu i izgnanstvu, u tamnici i bolnici, u žalosti i radosti, u bedi i siromaštvu isto kao u bogatstvu i izobilju.

Naši vojnici su u jeku najžešćih bitaka u rovu lomili bajati vojnički hleb (tajin) pevali slavski tropar, palili komadić voštanice koji su od kuća ili crkava poneli, molili se Bogu za pomoć i srećnije dane.

Čak i u vreme najgrđeg komunizma kada su proganjani oni koji su išli u Crkvu, Slava je ipak obeležavana u tajnosti, sa spuštenim roletnama i slavarima koji su krišom slavili Slave.

7) ŠTA SLAVU ČINI SLAVOM I KAKO SE ONA PRENOSI?

Nema Slave bez ovih 5 elemenata: ikona, slavski kolač, žito, vino, sveća (koja se pali za preminule pretke, a ne za „žive“ ili fizički preminule svece) i to je sve što je potrebno za obeležavanje ovog praznika. Sve pored toga je dodatak koji može ali ne mora da se uzima.

Slava se prenosi po muškoj liniji, sa kolena na koleno, sa oca na sina. Zato danas relativno lako možemo da pratimo koje su porodice sa istim prezimenima, a potiču od istog pretka i to samo po tome koju Slavu slave.

Sve dok sinovi žive sa ocem u istoj kući, onda svi zajedno slave Slavu. Međutim, kada neko od sinova zasnuje svoju porodicu, oženi se i ne živi više sa ocem, on po običaju počinje da u svom domu slavi Krsnu Slavu, bez obzira što otac nastavlja da slavi istu Slavu.

Sasvim je pogrešno, što pojedini po modernom pomodarstvu danas ne slave Slave u svojoj kući govoreći: „živ mi je otac i on slavi“. Iako je zapravo običaj da čim neko započne da živi zasebno i zasnuje svoju porodicu, dužan je da slavi svoju Slavu, jer je Slava zaštitnik domaćeg ognjišta i pomoćnik u svakom radu, veliki Božiji blagoslov i zaštitnik svih ukućana, naročito dece.

Slava se prenosi tako što prve godine kada sin zasnuje samostalno domaćinstvo, on ode kod oca na Slavu. Kad se kolač iseče, otac iz svoje desne ruke predaje sinu jednu četvrtinu kolača, poljube se tri puta, jedan drugom čestitaju Slavu, a otac daje blagoslov i poželi sinu da sa svojom ženom i decom, budućim unucima i potomcima, dugo u zdravlju i dobrom raspoloženju slavi Slavu. To blagoslovi i sveštenik koji obavlja obred sečenja kolača. Sin nosi deo kolača kući, podeli ga sa svojom porodicom, a već naredne godine počinje redovno da slavi svoju Krsnu Slavu u novom domaćinstvu.

Slava se proslavlja tako što domaćin odnese kolač i žito u Crkvu, i pre Liturgije ili posle sa sveštenikom ih osvećuje. Takođe, sveštenik može da dođe u kuću slavara i obred obavi tamo. Nakon osvećenja kolača i žita, u domu slavara se sprema svečani ručak (u posne dane u doba postova ili u sredu ili petak posan ručak) na koji dolazi familija i prijatelji (koji se na poseban način zovu ili se uopšte ne zovu u zavisnosti u kraja i lokalnih običaja).

U nekim krajevima se priprema i večera uoči Slave (nakon večernje službe), na koju dolaze gosti, i to se zove navečerje praznika. Negde se slavi i drugi, pa i treći dan Slave.

Nažalost, odsustvo veronauke u vreme komunizma uslovilo je da se Slava poslednjih godina pretvorila skoro isključivo u slavsku gozbu, na kojoj, niti domaćin, niti gosti znaju o pravom smislu i suštini Slave, pa čak ništa ni o svetitelju koji se slavi. Pošto se sve pretvara u obilnu gozbu, siromašnije porodice danas nisu u stanju da finansijski izdrže veliki trošak. Međutim, ono što je najvažnije zapamtiti jeste da je Slava pre svega duhovni praznik, koji podrazumeva samo ono što je neophodno za sam obred rezanja kolača (ikona, kolač, žito, sveća i vino), a sve ostalo je stvar volje i mogućnosti svake porodice.

8 ) SVI VELIKI I ZNAMENITI SRBI SU SLAVILI SLAVE

Nema Srbina koji nije slavio Slavu. I Karađorđe koji je slavio Svetog Klimenta; i Miloš Obrenović koji je slavio Svetog Nikolu; i Petrović-Njegoši koji su slavili Đurđevdan; i Nemanjići koji su slavili Svetog Stefana, Svetog Arhangela Mihaila itd; Vojislavljevići Svetog Sergija i Vakha; Nikola Tesla koji je slavio Svetog Georgija; Draža Mihailović koji je slavio Svetog Nikolu; i Novak Đoković koji slavi Aranđelovdan itd. Apsolutno svi Srbi koji su držali do svog imena i svojih predaka, slavili su i slave ovaj jedninsven srpski običaj.

9) POJEDINA ZANIMANJA, MESTA, OPŠTINE I USTANOVE SU TOKOM VREMENA USVOJILE OVAJ OBIČAJ UZEVŠI SVECA ZAŠTITNIKA

Obnavljanjem moderne Srbije i stvaranjem modernih institucija i običaj Krsne Slave se širio u našem narodu uz blagoslov naše SPC. Opšte je poznato da i sela i varoši imaju svoje gradske ili mesne Slave i Preslave. Tako su na pr. i pojedina zanimanja uzeli svoje Slave i svece zaštitnike, poput vinara i vinogradara (Svetog Trufuna) ili lekara (Svetog Kozmu i Damjana) ili vazduhoplovaca (Svetog Arhangela Mihaila) ili moreplovaca (Svetog Nikolu) itd. I to je sasvim razumljivo.

Isto tako je recimo na predlog Atanasija Nikolića, rektora srpskog Liceja u Kragujevcu 2. januara 1840. godine i odlukom Sovjeta Knjaževstva Srbskog otpočela i proslava Svetog Save kao školske Slave, kako u Kneževini Srbiji, tako i u Kneževini Crnoj Gori, dok danas gotovo sve važnije institucije i preduzeća imaju i svoje Slave.