Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 21. novembra 1995. u američkoj državi Ohajo, Vojska nije ugašena, ali ta sudbina ju je sustigla deset godina kasnije. Prestala je da postoji 31. decembra 2005. godine, odnosno prvog dana 2006. nakon izvršene reforme odbrane u BiH. Od tada pa do danas težak, a istovremeno častan zadatak, kako to i sami priznaju, imaju pripadnici Trećeg pješadijskog Republika Srpska puka, koji djeluje u okviru Oružanih snaga BiH. Osnovna uloga im je očuvanje uspomene na Vojsku Republike Srpske. Na to ih obavezuju imena i prezimena sa zidova spomen-sobe u banjalučkoj kasarni “Kozara”, gdje je crnim slovima ispisano “oni otadžbini ništa ne duguju, dug su svojim životima platili. Čuvajmo slobodu koju su nam darovali da bi mogli u miru počivati”.
Stradalo ih je više od 23.000. Njihova imena i prezimena su zavjet svim njihovim saborcima da ih pamte dok su i sami živi, a ponajviše oni koji su danas, u miru, profesionalna vojna lica u Oružanim snagama BiH.
Treći pješadijski (RS) puk je jedan od tri pješadijska puka u OS BiH koji njeguje vojno nasljeđe i identitet Vojske Republike Srpske, koji je zadužen da baštini tradiciju VRS sa sjedištem u Banjaluci. Komandant puka obavlja svečane dužnosti, a nema nikakvu operativnu komandu. Dan Trećeg pješadijskog (Republika Srpska) puka je 12. maj, u znak sjećanja na datum kada je Skupština srpskog naroda u BiH te 1992. godine odlučila da osnuje oružane snage, a onako kako dolikuje obilježavaju i Vidovdan, kao krsnu slavu.
U saradnji sa gradovima, opštinama i lokalnim boračkim organizacijama, uveliko od Trebinja do Novog Grada obilježavaju ovih dana jubilej – 30 godina Vojske Srpske i 17 od kada postoji Treći pješadijski puk, odavanjem počasti onima koji su živote utkali u temelje Republike Srpske. Ključna poruka koju šalju je da nastavljaju da čuvaju i njeguju kulturu sjećanja na VRS i njene pripadnike i u godinama koje dolaze.
A o tome šta za njih znači što su na čelu Trećeg puka proteklih godina za “Glas” su govorili komandanti koji su se nalazili na toj poziciji. Milorad Krajšumović, koji se i danas nalazi na čelu Trećeg pješadijskog Republika Srpska puka, uvijek ističe da je čast čuvati sjećanje na vojsku koja je nastala iz naroda i koja je stvorila, sa narodom, Republiku Srpsku. Naglašavajući da im je misija da baštine tradiciju i da Vojska Republike Srpske (VRS) nikada ne bude zaboravljena, ne krije da ne zna, u suprotnom, čega ćemo se i sjećati. Puk predstavlja nit između srpskog naroda, Vojske i Srpske pravoslavne crkve, a kako kaže, 12. maj će obilježavati dostojanstveno, kako taj datum zaslužuje, sa željom da mlade podstaknu na razmišljanje o Vojsci RS, kako je nastala, zbog čega i šta je stvorila.
U muzeju u Klubu VRS u kasarni “Kozara” mogu se vidjeti brojni eksponati, slike, a u planu je proširenje prostora kako bi imali pravi muzej, kakav vojska zaslužuje. Od njenog nastanka, razvoja, do kraja, te da sadrži i karte važnih bitaka.
O Vojsci Republike Srpske je, svojevremeno, govorio i njegov prethodnik na čelu tog puka komandant Milan Radojčić. Vojska Republike Srpske (VRS) imala je težak put, ali je, kako je poručio tokom obilježavanja jednog 12. maja, uspjela da sačuva svoje jedinstvo. Nastala je, govorio je, iz potrebe da se sačuva Republika Srpska i narod na ovim prostorima.
– Negdje u tom periodu dobrovoljno sam došao na ove prostore iz Beograda, gdje sam radio. Postao sam dio vojske koja je nastajala od manjih jedinica koje su kasnije grupisane. Bez obzira na to što je neke teritorije izgubila, Vojska RS nije se raspala, ostala je da se bori, sačuvala svoje jedinstvo i ispunila osnovni zadatak – isticao je Radojčić.
Mlade generacije, smatra, moraju znati kakav je bio put Vojske, da ona nije imala nikakvu drugu namjeru nego jedino opstanak na ovim prostorima. Na mjestu komandanta Trećeg pješadijskog Republika Srpska puka bio je i Nedeljko Kopuz. Za njega, Vojska RS je odigrala značajnu ulogu u teškim vremenima koja su nastupila kada je u BiH počeo međunacionalni sukob, da bi zaštitila srpski narod na ovim prostorima i glavni zadatak bila je zaštita srpskog naroda na njegovim ognjištima. Sve je, kako je znao da kaže, počelo seoskim stražama, da bi odlukom srpskog naroda i njegovih vođa 12. maja 1992. nastala oružana sila, koja je posljednja formirana u BiH, što uvijek, smatra, treba naglasiti.
Puk je misiju i zadatak, isticao je, izvršavao veoma korektno i dobro, jer je to jedino institucionalno sjećanje na Vojsku RS. Na zakonskim i podzakonskim aktima baštine tradiciju Vojske RS i srpskog naroda u okviru Oružanih snaga BiH, a u tome im pomažu pješadijski bataljoni. Čuvaju i značajan broj ratnih zastava jedinica i eksponate iz Odbrambeno-otadžbinskog rata i iz prethodnih ratova. Tradicija i praksa je da pored himne BiH bude intonirana i himna RS i istaknute zastave BiH, RS, ratne zastave i zvanična obilježja puka i Vojske RS.
